Kafiye Çeşitleri

Kafiyeler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. 

Kafiyede kullanılan sesler ve kelimelere göre : 

• Ses Sayısına Göre 
  • Yarım Kafiye : Tek bir sesten oluşur. çe-k-er , dö-k-er kelimelerindeki k harfi kafiyedir
  • Tam Kafiye : İki sesten oluşur. sav-aş , y-aş kelimelerinde aş harfleri kafiyedir
  • Zengin Kafiye : İki sesten fazla sesten oluşur. yap-rak , ağlaya-rakkelimelrinde rak ifadesi kafiyedir;
• Tunç Kafiye : Kafiyeyi oluşturan kelimelerden birinin diğer kelimenin sonu ile aynı olması. aşarım ve taşarım kelimelerinde aşarım ifadesi t-aşarımkelimesinde aynen geçmektedir.
• Cinaslı Kafiye  : Yazılışları aynı anlamları farklı tümden bir kelime kullanımı ile yapılır. Kapımdaki asmaya , götürseler asmaya cümlelerindeki asmaya yazılışı aynı ancak anlamları farklıdır.

Şiiredeki satırların kafiye düzenine göre : 

• Düz kafiye  : Kafiyeli satırların peş peşe olduğu şiirlerde görülür. Telli turnam sökün gelir, İnci mercan sökün gelir , Elvan elvan kokun gelir şiirinde kafiye peş peşe devam etmektedir
• Çapraz Kafiye : Kafiyeli satırların birer aralıklı olduğu şiirlerde görülür. Hayran olarak bakarsınız da , Hülyanızı fetheder bu hali, Beş yüz sene sonra karşınızda ,İstanbul fethinin hayali satırlarında şiiride aralıklı kafiye kullanılmıştır.
• Sarma Kafiye : İlk ve son mısralarda kafiyeler aynı , 2. ve 3. mısradaki kafiyeler aynı olmasıdır. Balkonlara, yalılara dalar düşünürüm , O günler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra , Akan bulutlar gibi geçmiş: ne iz, ne hâtıra! , Sır şimdi bunca güzel hayat, güzel ölüm! şiirinde bu durum görülmektedir.

KAFİYE ÇEŞİTLERİ

 

Kafiye: Mısra sonlarında, farklı kelimelerdeki ses (harf) benzerliğine kafiye denir.

 

Kafiyenin oluşabilmesi için mısra sonundaki kelimelerde şu özellikleleri aramak gerekir:

 

a) Ses benzerliği olan kelimelerin farklı kelimeler olması gerekir.

b) Ses benzerliği olan kelimelerin yazımının aynı olması gerekir.

 

Altın da bir pula olur mu kabil

Ehli ile konuş olasın ehil

Cahille konuşma olursun cahil

Kişi ayarından düşer mi düşer

 

Yukarıdaki şiirde 'il' seslerinde kafiye vardır. Ses benzerliğindeki seslerde, ses sayısının artmasına göre kafiye çeşitli kısımlara ayrılır:

 

a) Yarım Kafiye:

Mısra sonlarında tek ses benzeşmesine dayanan kafiye türüdür. Aslında, bu benzeşmenin sessiz harflerde olması gerekir. Halk edebiyatında yarım kafiye çok kullanılmıştır.

 

Mehmed'im sevinin başlar yüksekte!

Ölsek de sevinin eve dönsek de

 

 

b) Tam Kafiye:

Mısra sonlarında iki sesin benzeşmesine dayanan kafiye türüdür.

 

Nasihatim sana: Herzeyle iştigali bırak

Adamlığın yolu nerdense bul da girmeye bak

 

 

c) Zengin Kafiye:

Mısra sonlarında üç ve daha fazla sesin benzeşmesiyle meydana gelen kafiye çeşididir.

 

Yine başladı yolculuk

İnsanlar yudumlayacak soluk soluk

 

 

Not (1) : Kafiye olan sesli harflerin üzerinde uzatma işareti '^' varsa, bu sesliler tek ses değil iki ses olarak kabul edilir ve buna göre de kafiye türü değişir.

 

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ

Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şühedâ

Cânı cananı bütün varımı alsın da Hüdâ

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ

 

                                                                              'da' seslerinde tam değil, zengin kafiye vardır.

 

 

Not (2) : Tunç kafiye olarak adlandırılan kafiye türünü bazı edebiyatçılar kabul ederken, bazıları da kabul etmez. Bu sebeple Tunç kafiye kimi kitaplarda anlatılırken kimi kitaplarda hiç değinilmez. Fakat çoğuedebiyatçı bunu farklı bir kafiye türü olarak kabul etmez ve Zengin kafiyeye dahil eder.

 

Her şey akar su, tarih, yıldız, insan ve fikir

Oluklar çift, birinden nur akar birinden kir

                                              

                                               Buradaki “kir” sözcüğü ve ekine zengin kafiyedir diyenler de vardır.

 

Farklı bir kafiye türü olmadığını kabul etmemekle birlikte bu kafiyenin de tanımını bilmekte yarar var:

 

 

Tunç Kafiye:

En az üç sesten oluşan bir ya da daha çok kelimenin diğer mısraların içinde geçmesiyle oluşan kafiye türü olarak tanımlanır.

 

İnsan bu, su misali kıvrım kıvrım akar ya

Bir yanda akan benim öbür yanda sakarya

 

                               mısralarında bu özellik görülebilmekte ama zengin kafiyeden bir farkı olmadığı açık..

 

 

d) Cinaslı Kafiye:

Okunuşları ve yazılışları aynı (eşsesli) ancak anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiye çeşididir. Tunç kafiye sesteş kelimelerle yapılır.

 

Niçin kondun a bülbül

Dalımdaki asmaya

Ben yarimden vazgeçmem

Götürseler asmaya

 

                                               Yukarıdaki şiirde, ikinci mısrada asma kelimesi 'üzüm veren bir bitki'; dördüncü mısrada ise 'öldürmek' anlamında kullanılmıştır.